واژه سونار به چه معناست؟
SONAR = Sound Navigation And Ranging سونار = ناوبری و تشخیص فاصله توسط صوت
▪ تعریف سونار:
تکنولوژی است که با استفاده از انتشار صدا در زیر آب قادر به شناسایی دیگر ناوها و کشتی هاست .
▪ تاریخچه سونار:
در سال ۱۹۰۶ ، اولین سونار غیر فعال جهت شناسایی توده های یخ توسط لوییس نیکسون اختراع گردید .
در جنگ جهانی اول به علت نیاز به شناسایی اهداف دریایی تمایل به استفاده از سونار افزایش یافت .
پاول دانکوین فرانسوی به همراه کنستانتین چلوسکی روس موفق به اختراع اولین سونار فعال در سال ۱۹۱۵ شدند .
اگرچه مبدل های پیزوالکتریک نسبت به این سونار ترجیح داده شدند ، اما در جای خود این نوع سونارها آینده روشنی را در علم رادار شناسی باز کردند .
در سال ۱۹۱۶ زیر نظر بخش تحقیقاتی و اختراعات ناوگان دریایی بریتانیا ، رابرت بویل ( فیزیکدان کانادایی) ، پروژه ای را بر عهده گرفت و با تشکیل کمیته تحقیقاتی تشخیص ضد زیر دریایی، ASDICموفق به ساخت نمونه ی آزمایشی شدند که با نام شناخته شد. درسال ۱۹۱۸ انگلیس و ایالات متحده متفقا موفق به ساخت سیستم های مجهز به سونارفعال گشتند ، ودرسال ۱۹۲۳ تولید این نوع سیستم ها به طور رسمی آغاز گشت . پس از جنگ جهانی دوم ناوگان آمریکا اقدام به تولید کشتی ها و زیر دریایی های که دارای فناوری معروف به ماهی کوچک بودند ، کرد .
▪ تفاوت سونار با رادار:
رادارها امواج الکترومغناطیسی به کار می برند، و سونارها از امواج فراصوتی، که مانند امواج صوتی، ولی دارای بسامد بسیار بالا هستند استفاده می کنند. امواج فراصوتی هم مانند امواج صوتی و نور بازتابش می شوند. به کمک این امواج بازتابش شده ی نقشه ی سطح زیر دریاها و جای پستی و بلندی ها کاملاً مشخص می شود.
▪ شرط عملکرد سیستم سونار:
نسبت سیگنال به پارازیت مشخص میکند که آیا سونار می تواند سیگنال هایی را در حضور پارازیت های زمینه در اقیانوس مشخص کند یا خیر.
برای این کار مواردی از جمله مرتبه منبع ، انتشار صدا ، جذب صدا ، اتلاف در انعکاس ، صداهای محدود و ویژگی های دریافت کننده در نظر گرفته می شود.
▪ انواع سونار:
سونار دو نوع است :
۱) (سونار فعال)Active Sonar
۲) (سونار غیر فعال)Passive Sonar
▪ سونار فعال ( محدوده پژواک ):
سیستم سونار فعال ، مثل ماهی یابها ، صداهای پژواک و سونارهای نظامی یک پالس صدا را می فرستند و منتظر پژواک آن می مانند . در سیستم سونار فعال منبع مانند یک دریافت کننده عمل میکند.
▪ معادله سونار فعال:
معادله باید موارد زیر را در نظر بگیرد:
ـ بلندی شدت منبع صدا (مرتبه منبع)
ـ انتشار صدا و میرایی هنگامی که پالس صدا از سونار به سوی هدف حرکت میکند(اتلاف حرکتی)
ـ مقدار صدای منعکس و برگردانده شده به سمت سونار توسط هدف (توانایی هدف)
ـ انتشار صدا و میرایی هنگامی که پالس منعکس شده به سوی دریافت کننده برمیگردد(اتلاف حرکتی)
ـ پارازیتهای زمینه در دریافت کننده(مرتبه پارازیتها)
عبارتها در معادلات سونار بر حسب دسیبل هستند و با یکدیگر جمع میشوند تا معادلات سونار را بوجود آورند.
▪ عملکرد سونار فعال:
سونار فعال با ایجاد پالس های صوتی (معروف به پینگ) ، وسپس گوش دادن به پالس بازگشتی عمل میکند . برای تشخیص فاصله از هدف ، شخص می تواند مدت زمان بین دریافت و ارسال پالس را اندازه گیری کند. برای اندازه گیری جهت و راستای هدف می توان از هیدروفونیک های متعدد استفاده کرده ، و سپس زمان دریافت پالس توسط هر یک از این هیدروفون ها را اندازه گرفت ، و با مقایسه این زمان ها به راحتی می توان جهت و راستای هدف را تعیین نمود .
▪ دو مورد استفاده از سونار فعال:
ـ اندازه گیری عمق دریا ( عمق سنجی آکوستیکی )
ـ اندازه گیری مسافت بین دو پاسخگر
▪ سونار غیر فعال:
سیستم سونار غیر فعال علاوه بر دریافت پژواک های منعکس شده از اهداف ، به صداهای تولید شده توسط وال ها ، آتش فشان ها ، زیردریایی ها و منابع دیگر صداهای زیر آب می پردازد.
▪ معادله سونار غیر فعال:
معادله باید موارد زیر را در نظر بگیرد:
ـ بلندی شدت منبع صدا (مرتبه منبع)
ـ انتشار صدا و میرایی هنگامی که پالس صدا از منبع به سوی دریافت کننده ای که آن را تشخیص میدهد ، حرکت میکند(اتلاف حرکتی)
ـ پارازیتهای زمینه در دریافت کننده(مرتبه پارازیتها)
ـ ویژگیهای دریافت کننده
▪ دو مورد استفاده از سونار غیر فعال:
عملیات جاسوسی
مسیریابی اهداف ( آنالیز مسیر هدف )
▪ سونار در جنگ:
ناوگان ها ی مدرن امروزی به طور گسترده از سونار استفاده می کنند.
دو نوع سوناری که در مباحث قبلی مطرح شد ( سونار های فعال و غیر فعال ) به طور مکرر مورد استفاده قرار می گیرند .
زمینه فعالیت های این رادار ها بسته به نوع موقعیت ناوها و زیردریایی ها تغییر می کند و بسته به نوع عملکرد نظامی در زمینه های مختلف باهم تفاوت می کنند .
▪ سونار فعال در جنگ:
سونار های فعال زمانی که بتوانند موقعیت هدف را به خوبی تشخیص دهند بسیار مفید هستند . عملکرد سونارهای فعال مشابه رادار می باشد . پالس صوتی ارسال می شود سپس امواج صوتی در تمامی مسیرها شروع به حرکت می کنند . زمانی که این امواج به زمین برخورد میکنند امواج برخوردکننده در تمام جهات بازتابیده می شوند و بعضی از سیگنال های بازتابیده شده به سنسور سونار فعال میرسند . این سیگنال های بازتابیده شده تکنیسین های سونار را قادر می سازد تا به شناسایی پارامتر هایی از قبیل فرکانس سیگنال انرژی سیگنال رسیده شده عمق درجه حرارت آب و درنتیجه موقعیت هدف بپردازند .
▪ معایب سونار فعال در جنگ:
استفاده از سونارهای فعال در عملیات نظامی بسیار خطرناک است زیرا به راحتی توسط ناوها و زیردریایی های دیگر قابل شناسایی است.
برای اینکه بفهمیم نوع سونار ساتع کننده انرژی چیست کافی است تا به سیگنال صوتی ناشی از سونار گوش فرا دهیم (معمولا با استفاده از فرکانس سیگنال های رسیده شده به سنسور ) . در نتیجه با استفاده از انرژی دریافتی می توان موقعیت رادار را شناسایی کرد .
سونارهای فعال قادر به شناسایی اهداف دریک فاصله معین می باشند اما مشکل این است که این رادار توسط شناساگرهای دیگر در فواصل چندین برابر فاصله شناسایی این سونارها قابل شناسایی هستند .
▪ پوشش های ضد سونار جهت استتار زیردریایی ها:
امواج صوتی از بین بسیاری از محملها مانند هوا مایع و گاز میتواند عبور کند . هر محمل مکانیزم متفاوتی برای عبور صدا از خود دارد . بسته به اینکه صدا از چه محملی عبور میکند از ابزارهای متفاوتی برای شناسایی آن استفاده میشود . رادار با استفاده از امواج مایکروویو سفینه ها و سونار با استفاده از امواج صوتی زیر دریایی ها را شناسایی میکند . مواد پوششی مخصوصی برای سطوح زیردریایی ها جهت جذب امواج یا انتشار آنها استفاده میشود که این مواد جاذب مانع از انعکاس مجدد امواج سونار و شناسایی زیردریایی ها میشود .
منابع :
www.dosits.org
forum.patoghu.com
Images.google.com
www.civilica.com
www.aftab.ir
تفاوت سونار با رادار:رادارها امواج الكترومغناطيسي به‌كار مي‌برند، و سونارها از امواج فراصوتي، كه مانند امواج صوتي، ولي داراي بسامد بسيار بالا هستند استفاده ميكنند. امواج فراصوتي هم مانند امواج صوتي و نور بازتابش ميشوند. به كمك اين امواج بازتابش شده ي نقشه ي سطح زير درياها و جاي پستي و بلندي‌ها كاملاً مشخص ميشود.
شرط عملكرد سيستم سونار:نسبت سيگنال به پارازيت مشخص ميكند كه آيا سونار مي تواند سيگنال هايي را در حضور پارازيت هاي زمينه در اقيانوس مشخص كند يا خير.
براي اين كار مواردي از جمله مرتبه منبع ، انتشار صدا ، جذب صدا ، اتلاف در انعكاس ، صداهاي محدود و ويژگي هاي دريافت كننده در نظر گرفته مي شود.
انواع سونار:سونار دو نوع است :
(سونار فعال)Active Sonar
(سونار غير فعال)Passive Sonar
سونار فعال ( محدوده پژواك ):سيستم سونار فعال ، مثل ماهي يابها ، صداهاي پژواك و سونارهاي نظامي يك پالس صدا را مي فرستند و منتظر پژواك آن مي مانند . در سيستم سونار فعال منبع مانند يك دريافت كننده عمل ميكند.
معادله سونار فعال:معادله بايد موارد زير را در نظر بگيرد:
بلندي شدت منبع صدا (مرتبه منبع)
انتشار صدا و ميرايي هنگامي كه پالس صدا از سونار به سوي هدف حركت ميكند(اتلاف حركتي)
مقدار صداي منعكس و برگردانده شده به سمت سونار توسط هدف (توانايي هدف)
انتشار صدا و ميرايي هنگامي كه پالس منعكس شده به سوي دريافت كننده برميگردد(اتلاف حركتي)
پارازيتهاي زمينه در دريافت كننده(مرتبه پارازيتها)
عبارتها در معادلات سونار بر حسب دسيبل هستند و با يكديگر جمع ميشوند تا معادلات سونار را بوجود آورند.
عملكرد سونار فعال:سونار فعال با ايجاد پالس هاي صوتي (معروف به پينگ) ، وسپس گوش دادن به پالس بازگشتي عمل ميكند . براي تشخيص فاصله از هدف ، شخص مي تواند مدت زمان بين دريافت و ارسال پالس را اندازه گيري كند. براي اندازه گيري جهت و راستاي هدف مي توان از هيدروفونيك هاي متعدد استفاده كرده ، و سپس زمان دريافت پالس توسط هر يك از اين هيدروفون ها را اندازه گرفت ، و با مقايسه اين زمان ها به راحتي مي توان جهت و راستاي هدف را تعيين نمود .
دو مورد استفاده از سونار فعال:اندازه گيري عمق دريا ( عمق سنجي آكوستيكي )
اندازه گيري مسافت بين دو پاسخگر
سونار غير فعال:سيستم سونار غير فعال علاوه بر دريافت پژواك هاي منعكس شده از اهداف ، به صداهاي توليد شده توسط وال ها ، آتش فشان ها ، زيردريايي ها و منابع ديگر صداهاي زير آب مي پردازد.
معادله سونار غير فعال:معادله بايد موارد زير را در نظر بگيرد:
بلندي شدت منبع صدا (مرتبه منبع)
انتشار صدا و ميرايي هنگامي كه پالس صدا از منبع به سوي دريافت كننده اي كه آن را تشخيص ميدهد ، حركت ميكند(اتلاف حركتي)
پارازيتهاي زمينه در دريافت كننده(مرتبه پارازيتها)
ويژگيهاي دريافت كننده
دو مورد استفاده از سونار غير فعال:– عمليات جاسوسي
– مسيريابي اهداف ( آناليز مسير هدف )
سونار در جنگ:ناوگان ها ي مدرن امروزي به طور گسترده از سونار استفاده مي كنند.
دو نوع سوناري كه در مباحث قبلي مطرح شد ( سونار هاي فعال و غير فعال ) به طور مكرر مورد استفاده قرار مي گيرند .
زمينه فعاليت هاي اين رادار ها بسته به نوع موقعيت ناوها و زيردريايي ها تغيير مي كند و بسته به نوع عملكرد نظامي در زمينه هاي مختلف باهم تفاوت مي كنند .
سونار فعال در جنگ:سونار هاي فعال زماني كه بتوانند موقعيت هدف را به خوبي تشخيص دهند بسيار مفيد هستند . عملكرد سونارهاي فعال مشابه رادار مي باشد . پالس صوتي ارسال مي شود سپس امواج صوتي در تمامي مسيرها شروع به حركت مي كنند . زماني كه اين امواج به زمين برخورد ميكنند امواج برخوردكننده در تمام جهات بازتابيده مي شوند و بعضي از سيگنال هاي بازتابيده شده به سنسور سونار فعال ميرسند . اين سيگنال هاي بازتابيده شده تكنيسين هاي سونار را قادر مي سازد تا به شناسايي پارامتر هايي از قبيل فركانس سيگنال انرژي سيگنال رسيده شده عمق درجه حرارت آب و درنتيجه موقعيت هدف بپردازند .
معايب سونار فعال در جنگ:استفاده از سونارهاي فعال در عمليات نظامي بسيار خطرناك است زيرا به راحتي توسط ناوها و زيردريايي هاي ديگر قابل شناسايي است.
براي اينكه بفهميم نوع سونار ساتع كننده انرژي چيست كافي است تا به سيگنال صوتي ناشي از سونار گوش فرا دهيم (معمولا با استفاده از فركانس سيگنال هاي رسيده شده به سنسور ) . در نتيجه با استفاده از انرژي دريافتي مي توان موقعيت رادار را شناسايي كرد .
سونارهاي فعال قادر به شناسايي اهداف دريك فاصله معين مي باشند اما مشكل اين است كه اين رادار توسط شناساگرهاي ديگر در فواصل چندين برابر فاصله شناسايي اين سونارها قابل شناسايي هستند .
پوشش هاي ضد سونار جهت استتار زيردريايي ها:امواج صوتي از بين بسياري از محملها مانند هوا مايع و گاز ميتواند عبور كند . هر محمل مكانيزم متفاوتي براي عبور صدا از خود دارد . بسته به اينكه صدا از چه محملي عبور ميكند از ابزارهاي متفاوتي براي شناسايي آن استفاده ميشود . رادار با استفاده از امواج مايكروويو سفينه ها و سونار با استفاده از امواج صوتي زير دريايي ها را شناسايي ميكند . مواد پوششي مخصوصي براي سطوح زيردريايي ها جهت جذب امواج يا انتشار آنها استفاده ميشود كه اين مواد جاذب مانع از انعكاس مجدد امواج سونار و شناسايي زيردريايي ها ميشود
تاریخچه[/align]
شروع استفاده از زیردریایی‌های نظامی به قبل از جنگ جهانی اول یعنی سال 1890 بازمی‌گردد. اولین مقر اژدر در سال 1885 بر روی یک زیردریایی نصب شد و سه سال بعد اولین شناور توسط یک اژدر مورد اثابت قرارگرفت و غرق‌شد. در آن زمان تنها را مبارزه با زیردریایی‌های دشمن استفاده از مسلسل‌ها جهت هدف قراردادن زیردریایی‌های به سطح آمده‌ی دشمن بود. در آغاز جنگ جهانی اول حدود 300 زیردریایی مشغول به خدمت بودند و حدود 80 فروند دیگر در دست ساخت بودند.
جنگ جهانی اول
طی دوره‌ی جنگ جهانی اول، اولین اقدامات مهم جهت مبارزه با زیردریایی‌ها شروع شد. در آن زمان انگلیسی‌ها از مبارزه با زیردریایی‌های آلمانی ناامید شده‌بودند. بمب‌های عادی که علیه زیردریایی‌ها بکارگرفته‌می‌شدند کارایی چندانی نداشتند، بنابراین توجه‌ها به سمت نوع جدیدی از بمب‌ها یعنی Depth Charge جلب شد. در طول استفاده از این نوع بمب مشخص شد که در صورتی که بمب در بالا یا زیر زیردریایی منفجر شود کارایی بهتری خواهدداشت. اما این تنها تکنیک نبود، استفاده از مین‌های دریایی، مسلس‌ها و یا کشف ارتباطات رادیویی از دیگر تکنیک‌ها بود. در آن زمان از بالن‌های هوایی جهت رهاسازی بمب‌ها استفاده می‌شد و هواپیماها به عنوان هواپیمای شناسایی عمل می‌کردند. بدین ترتیب در سال 1918 خساراتی که زیردریایی‌ها متحمل می‌شدند تا حد زیادی افزایش یافت چراکه در طول جنگ 178 زیردریایی غرق شده‌بودند.
بیشترین ضربه‌ی وارده به زیردریایی‌ها از ناحیه‌ی مین‌های دریایی و پس از آن بمب‌های Depth charge بود. البته قبل از پایان جنگ انگلیسی‌ها دست به اقدامات دیگری نیز زدند که یکی از آنها استفاده از میکروفون‌های آبی بود که با تشخیص صدا محل احتمالی زیردریایی دشمن مشخص می‌شد.
فاصله ی دو جنگ جهانی
در فاصله‌ی بین دو جنگ جهانی تکنولوژی‌های جدیدی برای شناسایی زیردریایی‌ها توسط بریتانیایی‌ها بوجود آمده‌بود که مهمترین آنها سونار و رادار بودند. در این زمان آلمان تقریبا از زیردریایی‌ها دست‌کشیده‌بود، اما حوالی سال 1930 پروژه‌ای محرمانه جهت توسعه‌ی زیردریایی‌های خود شروع کرد. در طول این دوره فرانسه و بریتانیا اقدام به ساخت انواع مختلفی از زیردریایی‌ها کردند.
جنگ جهانی دوم
اقیانوس اطلس، دریایی مدیترانه
با شروع جنگ جهانی دوم استفاده از زیردریایی‌ها توسط آلمان گسترش پیدا کرد و روش‌ها و تسلیحات ضد زیردریایی نیز توسعه یافتند. کارایی بمب‌های Depth Charge نیاز به پرسنل کارآمد و باتجربه و هماهنگی میان آنان داشت، خدمه رهاسازی و خدمه‌ی هدایت می‌بایست بر اساس اطلاعات خدمه بخش سونار عمل می‌کردند. با کشیده شدن جنگ به اقیانوس اطلس جهت افزایش کارایی روش‌های جنگ ضدزیردریایی، بریتانیا به همراه برخی کشورهای دیگر اقدام به تشکیل گروه‌های شناور ضدزیردریایی کردند.
در این زمان بمب‌های Depth قابل‌پرتاب از هواپیماها نیز مورد استفاده قرارگرفتند چراکه هواپیماها در نابودکردن زیردریایی‌ها تا حد زیادی موفق بودند.
Depth Charge
انفجار یک Depth Charge
تکنولوژی جدید دیگری که در مبارزه با زیردریایی‌ها در سال 1942 مورد استفاده قرارگرفت، خمپاره‌ی ضدزیردریایی بود که وابستگی آن به اطلاعات سیستم سونار کمتر بود. این خمپاره‌ها در واقع بمب‌های Depth کوچک بودند که به سمت مکان احتمالی زیردریایی شلیک می‌شدند. این خمپاره‌ها دارای دو گونه بودند، گونه‌ی اول مانند بمب‌های Depth عمل می‌کرد و در عمق خاصی منفجر می‌شد و گونه‌ی دیگر از یک فیوز اتصال برخوردار بود یعنی زمانی که به زیردریایی برخورد می‌کرد منفجر می‌شد. اولین سری از این خمپاره‌ها Hedgehog نام‌گرفتند. در اقدامات بعدی اصلاحاتی بر روی این نوع تسلیحات صورت گرفت تا بتوان آن را از طریق هوپیماها پرتاب کرد این شیوه به زودی کارایی و اهمیت خود را آشکار ساختند. همچنین گونه‌ای جدید از تسلیحات یعنی FIDO در سال 1943 بوجود آمد که یکی از اصلی‌ترین تسلیحات جهت نابودی زیردریایی‌های آلمانی بود.
اقیانوس آرام
در سوی دیگر دنیا یعنی اقیانوس آرام نیز زیردریایی‌ها مورد استفاده قرار‌می‌گرفتند که متعاقبا جنگ‌های ضدزیردریایی زیادی انجام می‌شد. کشورهای ژاپن، آمریکا، انگلیس و استرالیا از جمله استفاده‌کنندگان تسلیحات ضدزیردریایی بودند. نیروی دریایی ژاپن نسبت به استفاده‌ی از زیردریایی‌ها علاقه نشان‌داد چراکه زیردریایی‌ها وسیله‌ی مناسبی جهت مقابله با رزم‌ناوها و یا ناوهای هواپیمابر آمریکایی بودند. به همین علت نیروی دریایی ایالات متحده و سایر دول متحد برای مقابله با این زیردریایی‌ها و حفاظت از ناوگان خود دست به اقداماتی جهت مقابله با زیردریایی‌های ژاپنی زدند.
در ابتدا زیردریایی‌های ژاپنی قدرت مانور پایینی داشتند و در عمق کم حرکت می‌کردند در ضمن مجهز به سیستم‌های راداری نبودند. اما بعدها این زیردریایی‌ها جهت کاوش سطحی مجهز به سیستم‌های راداری شدند. اما آمریکایی‌ها این زیردریایی‌ها را راحتتر رهگیری می‌کردند، چراکه با تحلیل امواج راداری منتشر شده مکان این زیردریایی‌ها مشخص می‌شد. به عنوان مثال زیردریایی USS_Batfish ظرف سه روز 4 فروند زیردریایی ژاپنی مجهز به سیستم راداری را غرق کرد. در سال 1944 نیروی دریایی ایالات متحده از اژدرهای FIDO استفاده‌کرد.
در مقابل ژاپنی‌ها از تکنولوژی سطح پایین‌تری در مقابله با زیردریایی‌های دشمن استفاده می‌کردند که پیشرفته‌ترین آن تسلیحات Depth بودند که توسط واحدهای سطحی استفاده می‌شدند. ژاپنی‌ها در مقابله با زیردریایی‌های ایلات متحده موفقیت چندانی کسب نمی‌کردند چرا که زیردریایی‌های آمریکایی قادر بودند در عمق بیشتری حرکت کنند، ژاپنی‌ها برای مقابله با این زیردریایی‌ها بمب‌ها را به گونه‌ای تنظیم می‌کردند تا در عمق بیشتری منفجر شوند اما باز هم موفقیت چندانی کسب نمی‌کردند. در پایان جنگ مشخص شد که زیردریایی‌های آمریکایی بیشترین خسارت را به شناورهای ژاپنی وارد کرده‌اند.
جنگ سرد
دوران جنگ سرد همراه با پیشرفت سریع زیردریایی‌ها و تسلیحات ضدزیردریایی بود، ایالات متحده و شوروی هر کدام دست به ساخت زیردریایی‌های جدیدتر و پیشرفته‌تر می‌زدند و در عین حال تسلیحات و روش‌های جنگ ضد زیردریایی را نیز گسترش می‌دادند. از جمله وسیله‌های ضدزیردریایی که توسط دو کشور بکارگرفته‌شد بالگرد بود.
زیردریایی‌های تهاجمی SSK و SSN که دارای عمق حرکت بیشتر، برد عملیاتی طولانی‌تر و سرعت بیشتری بودند گسترش یافتند و اژدرهای مدرن و جدیدی در این زیردریایی‌ها استفاده‌شد که این با پیشرفت سیستم‌های سونار، ساخت زیردریایی‌های با قدرت شلیک موشک بالستیک SSBN و گسترش قابلیت جنگ با واحدهای سطحی ASuW زیردریایی‌های تهاجمی همراه بود. زیردریایی‌های SSBN و SSGN (زیردریایی‌های شلیک کننده‌ی موشک کروز) مجهز به سیستم‌های سوناری پیشرفته و موشک‌های دوربرد دقیق شدند و تکنولوژی‌های جدید جهت کاهش صدای این زیردریایی‌ها بکارگرفته‌شد. جهت مقابله با خطر رو به فزونی زیردریایی‌ها نیاز به تسلیحات ضدزیردریایی مدرن و جدید گسترش یافت. در این زمان تسلیحاتی مانند اژدرهای پیشرفته و راکت‌ها و موشک‌های دوربرد ضدزیردریایی جدید وارد عرصه شدند. همچنین شناورها، زیردریایی‌ها و واحدهای گشت هوایی به تجهیزات جدیدی مانند MAD و سیستم‌های سونار جدید جهت شناسایی زیردریایی‌ها مجهز شدند.
روش‌های مورد استفاده در طول جنگ سرد
مرحله‌ی اول جنگ ضدزیردریایی مرحله‌ی کاوش و شناسایی زیردریایی دشمن است، چرا که بدون شناسایی محل دقیق زیردریایی تسلیحات کارایی چندانی ندارند.
تجهیزات کشف/رهگیری
کشف بصری
این روش اولین روش در شناسایی زیردریایی دشمن است که همچنان مهمترین روش در تایید موقعیت زیردریایی‌ها این شیوه است که در حال حاضر به عنوان مکمل سیستم‌های کشف گرمایشی کاربرد دارد. هنوز تعداد زیادی از زیردریایی‌ها وجود دارند که با این روش قابل شناسایی‌اند. این تکنیک گاهی با استفاده از دوربین‌ها قوی الکترونیکی انجام میشود. افسران زیردریایی‌ها هنوز هم از بوجود آمدن لکه‌ی بر سطح دریا که نشان‌دهنده‌ی مکان زیردریایی در زمان استفاده از پریسکوپ است اظهار نگرانی می کنند چراکه زیردریایی‌ها نوعی ناهماهنگی در محیط یکنواخت دریا ایجاد میکنند. افسران زیردریایی‌ها جهت جلوگیری از شناسایی شدن زیردریایی خود باید جهت تابش خورشید و ماه و حتی جهت حرکت امواج را بررسی کنند. البته این روش در حال حاضر با توجه احتیاط و مخفی‌کاری زیاد زیردریایی‌های مدرن کارایی چندانی ندارد.
نفوذ در امواج رادیویی
روش رادیویی که توسط زیردریایی‌ها در هر دو جنگ جهانی برای ارسال سیگنال‌های رادیویی انجام‌می‌شد گله‌ی گرگ نام داشت. این سیگنال‌ها کدگذاری می‌شدند، اما این کدها در هر دو جنگ جهانی توسط موسسات تحقیقاتی انگلیس شکسته‌شدند که این امر کمک بزرگی به مقابله با زیردریایی‌های آلمانی کرد. امروزه زیردریایی‌ها از روش‌ها و تکنیک‌های پیچیده‌تری برای ارتباطات رادیویی استفاده‌می‌کنند.
سیستم‌های راداری
استفاده از سیستم‌های راداری از زمان جنگ جهانی دوم آغاز شد. پس از پیشرفت لوله‌های هواگیری زیردریایی‌ها و پس از آن ساخته‌شدن زیردریایی‌های اتمی، زیردریایی‌ها به ندرت به سطح آب آمدند که این امر کارایی سیستم‌های راداری را تا حد بسیار زیادی کاهش داده‌است. با وجود این امر در حال حاضر از سیستم‌های راداری جهت یافتن موقعیت زیردریایی‌هایی که در سطح حرکت میکنند استفاده میشود. جهت افزایش کارایی سیستم‌های راداری از این سیستم‌ها به صورت یکپارچه و شبکه‌ای در واحدهای هوایی و سطحی استفادهمیشود.
سونار
از زمان جنگ جهانی دوم سونار به عنوان مهمترین سیستم در شناسایی زیردریایی‌ها بکارگرفته‌شده‌است. سونار دارای دو نوع عملکرد فعال و غیرفعال می‌باشد که شیوه‌ی استفاده، بستگی به اقدام متقابل زیردریایی دشمن دارد. کارایی سونار با ساخت نوعی از تجهیزات به نام sonobuoy (شناورهای کوچک سوناری) با قابلیت رهاسازی از هواپیما افزایش یافت این دستگاه‌ها امواج سونار را تقویت میکنند و بدین طریق کار هلیکوپترها، هواپیماها و یا پایگاه‌های ثابت را در شناسایی امواج راحتتر میکنند.
بالگرد Sea king و کاوش به شیوه‌ی سونار
حسگرهای مغناطیسی
MAD یا همان حسگر کشف مغناطیسی نوعی وسیله‌ی الکتریکی است که تشعشعات مغناطیسی ایجاد شده توسط قطعات بزرگ فلزی را شناسایی میکند. قبل از ایجاد تجهیزات sonobuoy ، MAD در هواپیماهای شناسایی نصب می‌شد تا زیردریایی‌هایی که در عمق کم حرکت میکنند را شناسایی کنند. با وجود ایجاد دستگاه‌های خنثی‌ساز اثر مغناطیسی تکنولوژی هنوز در برخی موارد کاربرد دارد.
هلیکوپتر SH-60B Seahawk مجهز به MAD (در انتهای بدنه)
حسگرهای Infra-Red
از حسگرهای IR جهت شناسایی آثار گرمایی ایجادشده توسط زیردریایی‌ها استفاده می شود. این حسگرها انفعالی (تاثیر پذیر) بوده و شامل گونه‌ی FLIR و یا IRDS است. تفاوت این دو سیستم در این است که FLIR تنها فضای روبروی هواپیما را جست‌و‌جو میکند در حالی که IRDS تمام فضای اطراف هواپیما را کاوش میکند. معایب این حسگرها در این است که بایستی سرد نگه‌داشته‌شوند در ضمن آثار گرمایی زیردریایی‌ها ممکن است توسط آب‌های گرم پوشانده‌شود. این نوع شناسایی شب هنگام کارایی بهتری دارد.
جنگ افزارهای ضد زیردریایی
ابتدایی‌ترین جنگ افزارهای ضد زیردریایی مسلسل‌هایی بودند که در دوره‌ی جنگ جهانی اول از آنها استفاده‌می‌شد اما در حال حاضر از تجهیزات پیشرفته‌تری استفادهمیشود که یکی از موارد استفاده از تجهیزات مدرن در جنگ فالکلند بود.
Depth charge
ساده‌ترین جنگ‌افزار ضد زیردریایی نوع Depth charge است. این نوع تسلیحات در واقع نارنجکی بزرگ است که توسط مواد منفجره پر شده‌است و انفجار آن زمانی رخ میدهد که به عمقی از پیش تایین شده، برسد. انفجار یک Depth charge میتواند از فاصله‌ی دور به زیردریایی دشمن ضربه بزند اما برای درهم شکستن بدنه‌ی زیردریایی Depth charge باید در فاصله‌ی کمی از زیردریایی منفجر شود. نوعی از Depth charge وجود دارد که توسط هواپیماها رها میشود که به آن Depth Bomb گفته‌می‌شود.
از این نوع جنگ‌افزار در طول جنگ‌های جهانی اول و دوم استفاده‌شد. امروزه Depth charge علاوه بر رهاسازی توسط شناورها و هواپیماها، توسط موشک به سمت هدف شلیک میشوند.
Depth charge نیروی دریایی ایالات متحده در جنگ جهانی دوم
خمپاره‌های ضدزیردریایی
به علت اینکه Depth charge تنها باعث ضربه‌دیدن زیردریایی‌ها با یک انفجار بزرگ می‌شد این فکر بوجود آمد که انفجارهای کوچک و پی‌درپی اثر بهتری خواهند داشت. خمپاره‌های ضدزیردریایی توسط توسط تعدادی لانچر به سمت هدف شلیک می‌شدند و انفجارهایی لایه‌ای در مکان احتمالی زیردریایی دشمن بوجود می‌آوردند. از این خمپاره‌ها که توسط انگلیسی‌ها طراحی شدند در طول جنگ جهانی دوم تحت عنوان Hedgehogs یادمیشد. Hedgehog از تعداد 24 لانچر تشکیل شده‌بود و خمپاره‌هایی به وزن 14.5 کیلوگرم را شلیک می‌کرد. بعدها این خمپاره‌ها به فیوزهای اتصال مجهز شدند این باعث می‌شد تا افسرانی که در بخش سونار کار می‌کردند تا زمان برخورد به کار خود ادامه دهند و زیردریایی را شناسایی کنند.
Hedgehog بریتانیایی
اژدر
اژدرهای اولیه به صورت مستقیم حرکت می‌کردند و جهت افزایش شانس برخورد تعداد زیادی از آنها به سمت هدف شلیک می‌شد. بعدها اژدرهای متنوعی طراحی شدند. اژدرهای سونار فعال یا غیر فعال، هدایت از داخل و یا هدایت‌شونده از جمله اژدرهای جدیدی بودند که وارد عرصه‌ی جنگ‌های دریایی شدند. اژدرها را می‌توان در دو گروه دسته بندی کرد، یکی اژدرهای سنگین که توسط زیردریایی‌ها شلیک میشوند و دیگری اژدرهای سبک که توسط واحدهای سطحی، هواپیماهاو یا بالگردها استفاده‌می‌شوند.
اولین استفاده‌ی موفقیت آمیز از اژدر توسط نیروی دریایی آلمان انجام شد که اثابت آن به شناور هدف مجب غرق شدن آن شد. بعدها نیروی دریایی ایالات متحده دست به استفاده از اژدرهای ضدزیردریایی FIDO زد. این اژدرها توسط هواپیما بر سطح دریا رها می‌شدند و دارای هدایت داخلی بودند از این اژدر تحت عنوان مین Mark 24 (جهت اقدامات اطلاعاتی) نیز یادمیشد. FIDO به گونه‌ای طراحی شده‌بود تا در بدنه‌ی فولادی زیردریایی‌ها نفوذ کند اما انفجار بزرگی ایجاد نکند بدین طریق زیردریایی از کار می‌افتاد و خدمه‌ی آنرا دستگیر می‌شدند.
بعدها واحدهای هوایی نقش خود را در جنگ‌های ضدزیردریایی حفظ کردند که یکی از عوامل این امر ساخت بالگرد بود. البته اژدرها را می‌توان توسط زیردریایی‌ها و یا واحدهای سطحی نیز شلیک کرد. اما محدودیت ذاتی سرعت که در اژدرها وجود دارد باعث تمایل به استفاده از موشک‌های ضدزیردریایی‌شده‌است.
مقر اژدر در شناورها معمولا یک لانچر سه لوله‌ای است که با استفاده از فشار هوای فشرده اژدر را پرتاب میکنند. در زیردریایی‌ها اژدرها توسط مقرهای واقع در عقب و یا جلوی زیردریایی شلیک میشوند. واحدهای هوایی شلیک‌کننده‌ی اژدر معمولا بالگردها هستند که می‌توانند مانند DASH آمریکایی بدون سرنشین باشند و یا مانند Westland Wasp بریتانیایی دارای سرنشین باشند. این بالگردها می‌توانند تنها حمل کننده‌ی اژدر باشند یا اینکه مجهز به حسگرهای کاوش و بررسی باشند.
مین
همانند مین‌هایی که جهت از بین بردن شناورهای دشمن طراحی‌می‌شوند گونه‌ای از مین‌ها وجود دارند که منتظر نزدیک شدن زیردریایی دشمن میشوند و سپس با انفجار خود سبب به وجود آمدن خسارات شدیدی میشوند. بعضی از این مین‌ها به صورت متحرک و سیارند و قبل از اینکه توسط زیردریایی شناسایی شوند به فاصله‌ی مناسب با آن میرسند و سپس منفجر میشوند. همچنین بعضی از مین‌ها وجود دارند که مجهز به اژدر می‌باشند و با شناسایی زیردریایی دشمن اقدام به شلیک آن میکنند. مین‌ها را می‌توان توسط هواپیما، زیردریایی‌ها و یا شناورها جاگذاری کرد.
موشک ضدزیردریایی
راکت‌های ضد زیردریایی از جمله آخرین تسلیحات ضد زیردریایی هستند. SUBROC آمریکایی، Malafon فرانسوی و MILAS ایتالیایی از جمله موشک‌های ضدزیریایی هستند. موشک‌های ضد زیردریایی می‌توانند خود دارای سر جنگی باشند و مستقیما زیردریایی دشمن را مورد هدف قراردهند و یا اینکه یکی از سلاح‌های فوق‌الذکر را تا محل زیردریایی دشمن حمل کنند.
برتری اصلی موشک‌های ضدزیردریایی بر اژدر برد بیشتر و سرعت بیشتر آنهاست، همچنین شناسایی اژدر برای زیردریایی دشمن راحتتر است. برتریهایی دیگری نیز وجود دارند که از جمله‌ی آنها این است که موشک‌ها همیشه آماده و در دسترس هستند و آنها را می‌توان در هر وضعیت دریایی و هوایی شلیک کرد. در صورتی که Depth Bomb اتمی یا یک اژدر با استفاده از موشک در بالای سر زیردریایی رها شود احتمال شناسایی آن توسط زیردریایی بسیار کم است.
آزمایش موشک ضد زیردریایی هسته‌ای ASROC در سال 1962
کنترل تسلیحات
آماده‌سازي تسلیحات و کنترل شلیک آنها در ابتدا به صورت دستی انجام می‌شد. استفاده از تسلیحات نیازمند انجام محاسبات و اندازه‌گیری‌های مختلفی است که به طور مثال می‌توان به بدست آوردن سرعت حرکت زیردریایی اشاره‌کرد. در گذشته مکان هدف به صورت دستی محاسبه می‌شد. بعدها از کامپیوترها برای انجام محاسبات استفاده‌شد و آماده‌سازی تسلیحات توسط دستگاه‌های الکتریکی انجام شد. امروزه محاسبات توسط کامپیوترهای پیشرفته انجام میشود و تمامی پارامتر‌ها با دقت زیاد بررسی میشوند.
اقدامات متقابل
مهمترین و اصلی‌ترین اقدام متقابل زیردریایی‌ها سکوت و استیلنس بودن آنهاست تا شناسایی نشوند. جهت مقابله با تسلیحات دشمن زیردریایی‌ها از دو حالت اقدام متقابل فعال/غیرفعال استفاده‌می‌کنند. در گذشته صدای ایجادشده توسط زیردریایی عاملی بود که باعث در دام افتادن زیردریایی می‌شد. از جمله اقدامات متقابل دیگر زیردریایی‌ها که غیرفعال محسوب میشود، جذب امواج سونار است.
منابع:
http://en.wikipedia.org/wiki/Anti-submarine_weapon
